Dierwaardigheid in de

veehouderij

Op dit moment onderhandelt onze overheid achter de schermen met de landbouwsector over de invulling en uitwerking van een dierwaardige veehouderij. Dat is een achterhaald debat want de wetenschap heeft allang vastgesteld wat daarvoor nodig is. Ondergetekenden van het Manifest Dierwaardige Veehouderij roepen het kabinet op om de onderstaande aanbevelingen – op basis van de meest recente wetenschappelijke inzichten voor dierwaardigheid – wettelijk te verankeren.

© Eline Hendriks
© Eline Hendriks

Steun ons!

Al 33621 ondersteuners

Lees hier het manifest

Of download het hier:
Nederland staat aan de vooravond van een grote landbouw- en voedseltransitie. Er zijn stevige maatregelen nodig in de strijd tegen de opwarming van de aarde en de achteruitgang van natuur, waterkwaliteit en biodiversiteit. Daarnaast is er steeds meer aandacht voor het welzijn van de meer dan 600 miljoen dieren die de Nederlandse veehouderij jaarlijks gebruikt. Nieuwe wetenschappelijke onderzoeken tonen onmiskenbaar aan dat dieren voelende wezens zijn. Individuen. Dieren in de veehouderij ervaren emoties als blijdschap, geluk en verdriet. En ook pijn. De samenleving vraagt dan ook in toenemende mate om betere leefomstandigheden voor onze dieren. Er heerst een breed besef dat een hervorming van de landbouw noodzakelijk is. De landbouwtransitie komt op gang, er zijn plannen om te komen tot een dierwaardige veehouderij. Een duurzame en toekomstbestendige landbouw is alleen mogelijk mét goed dierenwelzijn, waarbij dieren de ruimte krijgen om natuurlijke gedrag te vertonen.

Volg de wetenschap

Er is wetenschappelijk al veel bekend over de voorwaarden voor een dierwaardige veehouderij. Op basis van wetenschappelijke inzichten zegt de Raad voor Dieren- aangelegenheden (RDA) hierover: ga uit van de intrinsieke waarde van het dier, zorg voor goede voeding, een geschikte leefomgeving, goede gezondheid en de mogelijkheid om essentieel natuurlijk gedrag te vertonen, wat tot een positieve emotionele toestand zal leiden. Dit zijn de zes leidende principes. De RDA is een breed samengesteld adviesorgaan, met leden uit diverse sectoren. Alle leden hebben hun sporen verdiend in relevante sectoren, zoals de wetenschap, agribusiness, veehouderij en dierenbescherming.

Ondergetekenden van het Manifest Dierwaardige Veehouderij steunen het initiatief van de Dierencoalitie en daarmee de oproep aan het kabinet om onderstaande uitwerking van de meest recente wetenschappelijke inzichten van dierwaardigheid wettelijk te verankeren.

"Voor verbeterde leefomstandigheden van onze dieren"

Uitwerking van de zes leidende principes van een dierwaardige veehouderij

Dit is het eerste en belangrijkste uitgangspunt van de RDA voor een dierwaardige veehouderij. Respect voor de integriteit (de heelheid en gaafheid van een dier) en de intrinsieke, eigenwaarde van dieren betekent in ieder geval:
  • Geen lichamelijke ingrepen bij dieren (tenzij voor individuele medische zorg, vaccinatie om besmettelijke ziekte te voorkomen of ter identificatie).
  • Ontwerp houderijsystemen dusdanig dat lichamelijke ingrepen niet langer nodig zijn.
  • Specifiek betekent dit o.a. een einde aan het afbranden van biggenstaarten, het onthoornen van runderen en geiten, tanden slijpen,het amputeren van een deel van de teen bij hanen.
  • Stoppen met fokken op het vergroten van de productie per dier (bijvoorbeeld meer biggen per zeug, meer melk per koe). Fokkerij is zo ingericht dat het de belangen van het dier ondersteunt (bijvoorbeeld robuuste en gezonde dieren).

Hierbij dienen de belangen van het dier voorop te staan en niet de externe doelen van de veehouderij, zoals efficiëntie, voorkeur of goedkope productie. 

Dit betekent in ieder geval:

  • Voldoende en kwalitatief goed voer – gebaseerd op de voorkeuren en biologie van de dieren – voor een gezonde en natuurlijke groei (denk aan voersamenstelling, variëteit, frequentie en wijze van aanbieden).
  • Dieren zijn beschermd tegen de elementen (door bijvoorbeeld schuilmogelijkheden).
  • De structuur van de leefomgeving is gebaseerd op de voorkeuren van de dieren (bijvoorbeeld een horizontale én verticale structuur bij geiten en konijnen).
  • Permanente beschikbaarheid van hygiënisch en vers drinkwater, aangeboden op een wijze die passend is voor het dier.
  • Een ondergrond met voldoende grip waarop dieren gemakkelijk en comfortabel kunnen bewegen.
  • Comfortabele ligplekken, gebaseerd op de voorkeuren van de dieren.
  • Voldoende natuurlijk daglicht in de stallen en/of de mogelijkheid voor alle dieren om naar buiten te gaan.
  • Een leefomgeving met gezonde, frisse lucht en die rekening houdt met temperaturen volgens wetenschappelijke normen voor de verschillende diersoorten.
  • Brandgevaar in stallen minimaliseren. Vluchtroutes of buitenuitloop voor alle dieren.
Volgens de RDA valt hieronder: rusten, eten en drinken, mesten en urineren, zelfverzorging, exploratie, sociaal gedrag, thermoregulatie, veiligheid, gezondheid, beweging, reproductie, seksueel gedrag, nestbouwgedrag en maternaal gedrag. Dit betekent in ieder geval:
  • Dieren moeten hun volledige repertoire aan essentiële natuurlijke gedragingen kunnen uitoefenen in een leefomgeving die daartoe alle ruimte en gelegenheid biedt.
  • Voor de leefruimte van het dier betekent dit: geen kooien, diverse functionele gebieden (zoals toiletruimte, eetruimte, rustruimte), voldoende strooisel en/ of verrijking om aan gedragsbehoeftes te voldoen, voldoende ruimte voor spel, rustgedrag, maternaal gedrag en andere natuurlijke gedragingen.
  • Dieren moeten zich kunnen bewegen in een bij de soort passende sociale groep. Daarnaast moeten zij zich volgens behoefte en eigen aard ook kunnen terugtrekken, bijvoorbeeld om agressieve hokgenoten of ongewenst seksueel gedrag te vermijden.
 

Per diersoort zijn in ieder geval de volgende specifieke gedragingen noodzakelijk:

Varkens:
  • Moedergedrag kunnen vertonen door het bouwen van een nest. Daarvoor is ruimte nodig en geschikte materialen zoals langstengelig stro, hooi of kuilvoer.
  • Exploratie- en scharrelgedrag, foerageren, wroeten in de grond, snuffelen. Geschikt materiaal hiervoor is eetbaar of voerachtig, kauwbaar, onderzoekbaar en manipuleerbaar (het varken kan bijvoorbeeld de plaats, het uiterlijk of de structuur veranderen).
  • Comfortgedrag: schuren en krabben, bijvoorbeeld aan schuurwanden, borstels of boomstammen, een modderbad nemen om zich te kunnen koelen en verzorgen.
Kippen (zowel legkippen als vleeskuikens):
  • Maternaal gedrag rondom het eieren leggen, een geschikt nest kunnen bouwen.
  • Exploratie- en scharrelgedrag, foerageren op een daarvoor geschikte ondergrond.
  • Comfortgedrag: een stofbad nemen.
  • Rustgedrag: kippen moeten op stok kunnen gaan
Runderen:
  • Kalveren groeien met de moeder op en drinken bij de moeder. Beiden zijn deel van een kudde die varieert in leeftijd.
  • Exploratiegedrag, foerageren en grazen. Koeien en kalveren hebben altijd de keuze om buiten te verblijven of beschutting te zoeken.
  • Comfortgedrag, bijvoorbeeld door toegang tot borstels om hun vacht te verzorgen.
Kleine herkauwers (bijvoorbeeld geiten en schapen):
  • Lammeren groeien op met de moeder. Beiden in een kudde die varieert in leeftijd.
  • Exploratiegedrag, foerageren en grazen. Kleine herkauwers hebben altijd de keuze om buiten te verblijven of beschutting te zoeken.
  • Comfortgedrag: schuren, krabben.
  • Geiten moeten toegang hebben tot hoger gelegen plekken om te klimmen en rusten.
Konijnen:
  • Moedergedrag kunnen vertonen door het bouwen van een nest. Daarvoor is geschikt nestmateriaal nodig.
  • Exploratie- en knaaggedrag, foerageren, krabben en scharrelen.
  • Leefomgeving met hoogteverschillen.

Deze gehele uitwerking is gebasseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten uit:

  • Quickscan informatieset Convenant Dierwaardige Veehouderij, Utrecht University (2022)
  • RDA-Zienswijze Dierwaardige veehouderij (2021)
  • European Food Safety Authority, EFSA Journal (2022).
     

Deze wetenschappers hebben het manifest al ondertekend:

  • Prof. dr. Jaap Seidell. Voeding en gezondheid en lid KNAW, Vrije Universiteit Amsterdam
  • Prof.dr. Saskia Arndt, Hoogleraar Animal Behaviour, Universiteit Utrecht
  • Prof.dr.ir. Jan Rotmans, Hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid, Erasmus University Rotterdam
  • Prof.dr. Thijs Kuiken, Hoogleraar Vergelijkende Pathologie, Erasmus Universitair Medisch Centrum
  • Prof.dr. Hans Kooistra, Hoogleraar Interne Geneeskunde van Gezelschapsdieren, Universiteit Utrecht
  • Prof.dr. Andrew Knight, Professor of Animal Welfare and Ethics, & Founding Director, Centre for Animal Welfare, University of Winchester, UK
  • Prof.dr. Henriëtte Prast, Emeritus hoogleraar economie, Universiteit Tilburg
  • Prof.dr. ir. André Nijhof, Hoogleraar Duurzaam Ondernemen en Stewardship, Neyenrode Business Universiteit
  • Prof.dr. Klaas Landsman, Hoogleraar Mathematische Fysica, Radboud Universiteit
  • Prof.dr. Noëlle Aarts, Hoogleraar Socio-Ecological Interactions, Radboud Universiteit
  • Prof.dr. Leonie Cornips, Hoogleraar Taalcultuur in Limburg & onderzoeker dierentaal, Maastricht Universiteit
  • Prof.dr. Pim Martens, Hoogleraar planetaire gezondheid, Maastricht Universiteit
  • Prof.ir. Frederike Praasterink, Lector Future Food Systems, HAS Hogeschool ‘s-Hertogenbosch
  • Prof.dr. Marjo van Koppen, Hoogleraar Variatielinguïstiek, Maastricht Universiteit
  • Prof.dr. Patrick Huntjes, Professor Governance of Sustainability Transitions, Maastricht Universiteit
  • Prof.dr. Flor Avelino, Professor of Organizations and Sustainability, Universiteit Utrecht
  • Prof.dr. Derk Loorbach, Director Dutch Research Institute For Transitions, DRIFT
  • Prof.dr. Hans de Kroon, Hoogleraar Plant Ecology and Physiology, Radboud Universiteit
  • Prof.dr. Roos Vonk, Hoogleraar sociale psychologie, Radboud Universiteit
  • Prof.dr.ir. Remco Tuinier, Fysische chemie, Technische Universiteit Eindhoven
  • Prof.dr.ir. Han Wiskerke, Hoogleraar Rurale Sociologie, Wageningen University & Research
  • Dr. Herman Lelieveldt, Associate Professor of Political Science, University College Roosevelt
  • Dr.ir. Jan Hassink, Onderzoeker zorglandbouw, groen en gezondheid, burgerinitiatieven, agro ecologie en biodiversiteit, Wageningen University
  • Dr. Pouwel Slurink, Filosoof,
  • Dr. Franck Meijboom, Hoofd Centre for Sustainable Animal Stewardship, Universiteit Utrecht
  • Dr. Bernice Bovenkerk, Universitair Hoofddocent Philosophy Group, Wageningen University
  • Dr. Frank van Eerdenburg, Universitair Hoofddocent gezondheidszorg landbouwhuisdieren, Universiteit Utrecht
  • Dr. Vivian C. Goerlich, Assistant Professor, Faculty of Veterinary Medicine, Universiteit Utrecht
  • Dr. Joachim Nieuwland, Universitair Docent. Universiteit Utrecht
  • Dr. Francien de Jonge, Ethologoog, Wageningen University
  • Dr. Wouter Spekkink, Assistant Professor Governance, Erasmus University Rotterdam
  • Dr. Jeroen Candel, Universitair hoofddocent landbouw- en voedselbeleid, Wageningen University
  • Dr. Cees Leijenhorst, Directeur Onderwijs, Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, Radboud Universiteit
  • Dr. Koen Kramer, Onderzoeker en docent dierethiek, Wageningen University
  • Dr. Esteban Rivas, Psycholoog, filosoof en eigenaar van het Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap, Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap
  • Dr. William Voorberg, Bestuurskundige, Naturalis Biodiversity Centre
  • Dr. André Benache, BSc(Hons) BVSc Dip ECAWBM MRCVS, European College of Animal Welfare and Behavioural Medicine
  • Dr. Marc Bracke, Dierenarts, filosoof en dierwetenschapper, op persoonlijke titel
  • Dr. Astrid Molenveld, Adviseur bij Common Ground, Common Ground
  • Dr. Ingmar van Meerkerk, UHD Bestuurskunde, Erasmus University Rotterdam
  • Dr. Allette Opperhuizen, Bestuurskundige, Wageningen University
  • Dr. Esther Bouma, Onderzoeker Dier-Mens-Relaties, Rijksuniversiteit Groningen
  • Dr. P.J. Beers, Senior Onderzoeker DRIFT / Lector Nieuwe Businessmodellen HAS Green Academy
  • Dr. Hetty Boleij, Universitair docent diergeneeskunde, Universiteit Utrecht
  • Dr. Paul Mandigers, Veterinair neuroloog, Universiteit Utrecht
  • Dr. Inga Wolframm – Lectoraat: Duurzame Paardenhouderij en Paardensport. Van Hall Larenstein
  • Dr.ir. Lenny van Erp-van der Kooij, Senior Onderzoeker dierenwelzijn en diergedrag; Lector Precisielandbouw in de veehouderij, HAS University
  • Drs. Joris J. van Zundert, senior onderzoeker en ontwikkelaar in humanities computing, the Huygens Institute for the History of The Netherlands
  • Drs. Servé Smeets, eigenaar dierenkliniek Smeets B.V
  • MSc. Leon Borgdorf, Promovendus dierethiek, Universiteit Utrecht
  • MSc. Marijke Algra, Promovendus welzijn van melkkoeien, Universiteit Utrecht
  • MSc. Yulia Kisora, Promovendus, Wageningen University
  • MSc. Zoe Bander, Sustainability analyst
  • Msc. Lucas Simons, CEO & founder New Foresight, expert in systeemverandering en duurzame markttransformatie

Enkele ondersteunende bedrijven en organisaties

Enkele ondersteunende experts en bekende Nederlanders:

  • Jeroen Siebelink – Nederlandse Schrijver en journalist
  • Drs. Maurits Groen – Duurzame ondernemer, adviseur en initiator van duurzame coalities
  • Peter Haring – Food Sustainability Advisor, voorheen Ecosystems Director Food bij Unilever
  • Jinke Hesterman – Hoofdredacteur/directeur van de Stichting Levende Have
  • Nathalie de Ridder – Docent onderzoeker dierenwelzijn InHolland University of Applied Sciences
  • Annick Hus – Freelance journalist & researcher gespecialiseerd in dierenwelzijn
  • Volkert Engelsman – Oprichter en Advisory Board Member van EOSTA
  • Miryanna van Reeden – Nederlandse actrice
  • Bibi Dumon Tak – Nederlandse schrijfster
  • Els Peeters – Lector Agro- en Biotechnologie, Onderzoeker SALTO onderzoekskern, ICTO-ankerpunt cluster (bio)technologie, Odisee

Onderteken het manifest

Beste heer/mevrouw

Teken jij ook dit belangrijke manifest voor een waardig leven voor alle dieren?

%%je handtekening%%

33,621 handtekeningen

Deel met je vrienden:

     

* (De organisaties van) de Dierencoalitie gebruiken uw gegevens niet voor andere doeleinden dan voor de ondersteuning van het manifest.

Al ondertekend door
33,621 eJMwPzlteBMHpu oHlEYjElwgVNyzhg NXHCmPKjgZCpXtn okt 17, 2025
33,620 mVyERWyoQmEFu SYnbhHnpvxWrmdz cYOwhuukWDQmSRWe okt 17, 2025
33,619 aiKWqTtMOff ScnfHblEDF thvPUxiv okt 17, 2025
33,618 DJYjIUlb npZjIWUVRz CncbOkAQTbSkdle okt 17, 2025
33,617 zquURsQunFLN TxRIfxsQMfGI oTfvwmWnXc okt 15, 2025
33,616Anoniem uCOPAOUmaTEErCB okt 14, 2025
33,615 pExTctjpfGb QITecjxSrQlBz fKAXZcjAhlbal okt 13, 2025
33,614 NnCcLMQczojS uVMCTKAUcGHoR PtAtxEqkuKESW okt 13, 2025
33,613 VfyBHqmGZ uEtPrtrPUn zMfDuJYMTWgKoq okt 12, 2025
33,612 OwHrbCRhjQXxK qYNqYGiYIcwft iStMZaIZtCr okt 10, 2025
33,611 Renate Thomassen okt 02, 2025
33,610 Janelle Janelle okt 01, 2025
33,609 Ester Schouten okt 01, 2025
33,608 Linda Smit okt 01, 2025
33,607Anoniem okt 01, 2025
33,606 Florian Wiese sep 30, 2025
33,605Anoniem sep 30, 2025
33,604 Sjaak van den Bent sep 28, 2025
33,603 Lisette de Waard sep 28, 2025
33,602 Marjon van den Boogaard sep 27, 2025
33,601 Nanette van Lelieveld sep 27, 2025
33,600 Ron ter Wolbeek sep 27, 2025
33,599 Hillie Blummen sep 27, 2025
33,598 Mariska Bosch sep 27, 2025
33,597Anoniem sep 27, 2025
33,596 Neeltje Pruim sep 27, 2025
33,595 Henriette Held van Wichen Geen sep 27, 2025
33,594 Maike Geboers sep 27, 2025
33,593 Michel Prins sep 27, 2025
33,592 Sylvia Petets sep 27, 2025
33,591 Reina De Korte sep 27, 2025
33,590Anoniem sep 27, 2025
33,589Anoniem sep 27, 2025
33,588 Eleen Meijer sep 27, 2025
33,587Anoniem sep 27, 2025
33,586 Ine Bos sep 27, 2025
33,585Anoniem sep 26, 2025
33,584 Martina A. sep 26, 2025
33,583 Angelique Hoewijk sep 26, 2025
33,582 Jeanne Moorman sep 26, 2025
33,581 Dini Erkeland sep 26, 2025
33,580 Carla Smulders sep 26, 2025
33,579Anoniem sep 26, 2025
33,578 Mirthe Kunnen sep 26, 2025
33,577 Loes De Vries sep 26, 2025
33,576 Els Versantvoort sep 26, 2025
33,575Anoniem sep 26, 2025
33,574 Mirjam Stoer sep 26, 2025
33,573 Jos Neijenhuis sep 26, 2025
33,572 Nicolien Nieuwkoop sep 26, 2025